تاریخچه فرش ایران

تاریخچه فرش ایران دارای تاریخی بسیار طولانی است، در ایران از دیرباز بافتن انواع فرش متداول بوده و انگیزه ای اجدادی داشته است. به نوشته مورخان، جهانگردان، جنگجویان و آثار مکشوفه از گذشتگان گویای آن است که فرشبافی به صورت هنری دستی ، مردمی ، روستایی و عشایری در ایران سابقه بس دراز دارد.

پروفسور «رودنکو» کاشف «فرش پازیریک» معتقد است که قالی مذکور کار مردم ماد یا پارس و پارت (خراسان بزرگ) است. توجه به نقش های مشابه و هم زمان این فرش در ستون های تخت جمشید نیز این نظریه را تایید می نماید. آثار دیگری از جمله نقاشیهای برخی هنرمندان قرون وسطی حاوی نقش قالیهایی است که گفته اند بافت ایران بوده است .

«فرش بهارستان» با آن همه هنرمندی که به تأیید روایات مختلف، دربافت آن به کار رفته بوده اگر چه گاه در تعریف از آن راه اغراق پیموده شده اما خود نشانگر پیشرفت صنعت فرشبافی و صنایع جنبی از جمله طراحی و رنگرزی در ایران قدیم می باشد. فرش به عنوان نمودی از فکر و اندیشه بشری و متاثر از حس نوجویی او در طول تاریخ خود با نشیب و فرازهایی روبرو بوده که گاه با فراغت فکری هنرمندان و محیط مناسبی که برای رشد و شکوفایی هنر ایشان ایجاد گردیده به حد اعلای خود رسیده و گاه صدماتی که بر اثر مصائب طبیعی و غیر طبیعی بر پیکر جامعه وارد شده، آن را به دوره نهفتگی و خمود سوق داده است.

سبک‌های هنری در تاریخچه فرش ایران

سبک‌های هنری تاریخچه فرش ایران در دوره‌های صفویان تا قاجار، نمایانگر شکوه و تحولی در هنر ایرانی هستند. دوران صفوی، اوج هنر فرش‌بافی ایران به شمار می‌رود؛ در این زمان، با حمایت دربار، کارگاه‌های سلطنتی تأسیس شدند و طرح‌های پیچیده‌ای مانند لچک‌ترنج، گل‌های شاه‌عباسی و شکارگاه در فرش‌ها به کار گرفته شد. استفاده از رنگ‌های طبیعی مثل قرمز روناسی و لاجوردی در کنار نقوش اسلیمی و هندسی، جلوه‌ای خاص به فرش‌ها بخشید.

در دوره قاجار، سبک‌های هنری تحت تأثیر اروپایی‌ها قرار گرفت و طرح‌های فرش به سمت ترکیب نقوش ایرانی و غربی تغییر کرد. نقوش گل‌وبوته، پرتره‌ها و طبیعت‌پردازی در این دوران بیشتر رواج پیدا کرد. همچنین، فرش‌های تصویری که صحنه‌های تاریخی یا مذهبی را به تصویر می‌کشیدند، محبوبیت زیادی پیدا کردند. این سبک‌ها نشان‌دهنده تغییر سلیقه و نیازهای اجتماعی بودند.فرش‌های این دوران نه‌تنها نماد هنر، بلکه سندی از تحول فرهنگی و تاریخی ایران به شمار می‌روند.

تاریخچه فرش ایران در دوران صفویه را می توان متعلق به دو گروه زمانی دانست: اول: قالیهای بافته شده در دوران سلطنت شاه اسماعیل وشاه طهماسب معروف است و خود مکتبی خاص دارد که به همین نام شهرت یافته. شاه طهماسب همواره به تشویق هنرمندان و قالیبافان و طراحان می پرداخت و خود از هنر بهره داشت و حتی نوشته اند، رنگرزی می دانست و مستقیمأ طراحی می نمود و بافندگان را راهنمایی می کرد.

برخی طرحهای قالی در مکتب شاه عباسی عبارتند از:/ الف – طرح ترنجدار یا لچک ترنج/ ب – طرح شکارگاه/ ج – طرح درختی/ د – طرح گلدانی .

فرش ایران و ارتباط بین هنرمندان

اینک با توجه به سهولت ایجاد ارتباط بین هنرمندان نقاط مختلف و پیشرفت تکنیک طراحی و نقش پردازی، فرش همگام با سایر هنرها و صنایع مردمی رو به تکامل رفته است، طرحهای محلی به نقاط دیگر برای بافت فرستاده می شود و هنرمندان از نتایج تجربیات دیگر همکاران خویش کاملاً با خبر می گردند. وسایل کار طراحی پیشرفت نموده و تکنیک جدید به کمک هنرمندان آمده و ایشان به مهارت در تهیه و تکثیر طرحهای خود اقدام می کنند.

بازار های فرش جهانی به ویژه از اوائل قرن بیستم میلادی رونق گرفته و این خود تشویق دست اندرکاران را در پی داشته و به ویژه در تبریز، کرمان، کاشان، اصفهان، اراک ، داد و ستد این کالای ارزشمند را رونق داده و در این زمان است که بازار صادرات فرش های نو و کهنه گرم شده و کارگاه های بزرگ برای پاسخگویی به تقاضاهای روز افزون دایر گردیده است.

این قالیها به اروپا به ویژه کشور آلمان و آمریکا حمل می گردد و موجبات تقویت بنیه مالی کشور را در حد خود فراهم می سازد و تجارت خارجی را به سرمایه گذاری در تولید فرشهای مورد درخواست شان تشویق و ترغیب می نماید. مجموعه این اقدام طی قرن اخیر در جهت تقویت بنیه اقتصادی کشور مؤثر بوده، اما دخالت فروشندگان و صاحبان سرمایه در کار طرح و رنگ انواع فرش ایرانی و سفارشات غیر مسئولانه ایشان به کیفیت این دستباف لطمه وارد ساخته است.

جایگاه فرش‌های دستباف ایرانی در موزه‌های جهان

فرش‌های دستباف ایرانی در موزه‌های سراسر جهان نماد هنر بی‌نظیر و میراث فرهنگی غنی ایران به شمار می‌روند. تاریخچه فرش ایران عمدتاً به دوران صفوی، افشاری و قاجار تعلق دارند، به خاطر طراحی‌های ظریف، کیفیت بالای مواد و تکنیک‌های بافت خاص خود، جایگاه ویژه‌ای در موزه‌های معتبر دنیا پیدا کرده‌اند. موزه متروپولیتن نیویورک، موزه ویکتوریا و آلبرت در لندن و موزه هنر اسلامی قطر از جمله مکان‌هایی هستند که فرش‌های ایرانی را به نمایش می‌گذارند.

فرش پازیریک، که به عنوان قدیمی‌ترین فرش جهان شناخته می‌شود، در موزه هرمیتاژ روسیه نگهداری می‌شود و نشان‌دهنده ارتباط عمیق ایران با هنر تاریخچه فرش است. فرش‌های معروف چهل‌تکه و قالی شکارگاه نیز به خاطر نقوش پیچیده و نمادپردازی‌های فرهنگی‌شان مورد توجه قرار گرفته‌اند.این آثار هنری نه تنها زیبایی را به نمایش می‌گذارند، بلکه تاریخ، هویت و تکنیک‌های سنتی فرش‌بافی ایران را به جهانیان معرفی کرده و پلی میان فرهنگ‌های مختلف ایجاد می‌کنند.

عدم نظارت صحیح بر کار بافت فرش

عدم نظارت صحیح بر کار بافت فرش و بسیاری عوامل دیگر از جمله قیمت ها و چگونگی صادرات طی نیم قرن گذشته، رقبای فرش ایران را به میدان رقابت کشانده واز سوی دیگر سودجویان را به سوء استفاده از غفلت دست اندرکاران و انجام تقلباتی در مراحل مختلف تهیه موارد اولیه و تولید فرش وا داشته و در نتیجه موجبات سقوط کیفیت و کمیت و گرمی بازار فرش ایران را فراهم نموده است به منظور ایجاد پیوستگی ارتفاء سطح کیفی این دستباف ارزشمند و تداوم تاریخ پرآوازه ی آن هوشیاری و کوششی همه جانبه لازم است که امید است عشق و علاقه عامه مردم به این میراث اجدادی خود آن را در ضمیر کلیه دست اندرکاران بیدار سازد.

فرش لغتی عربی است که به معنای زمین می باشد و در زبان فارسی دارای مفهوم گسترده شده، زیر انداز و کف پوش می باشد با استناد به این تعریف مفاهیمی مثل گلیم، نمد، زیلو، فرش ماشینی و دستباف را می توان به عنوان فرش نام برد.

تکنیک‌های بافندگی تاریخچه فرش ایران

تکنیک‌های بافندگی فرش ایرانی از گذشته تا امروز، تلفیقی از هنر، مهارت و نوآوری است که در طول تاریخ تکامل یافته است. بافت سنتی فرش ایرانی بر پایه گره‌های خاص مانند گره فارسی (نامتقارن) و گره ترکی (متقارن) شکل گرفته است. این گره‌ها نه‌تنها کیفیت و استحکام فرش را تضمین می‌کنند، بلکه امکان ایجاد طرح‌های پیچیده و ظریف را فراهم می‌سازند. در مناطق مختلف ایران، تکنیک‌های بافندگی با توجه به نوع فرش و مواد اولیه متنوع بوده‌اند؛ برای مثال، در فرش‌های عشایری، از دستگاه‌های ساده و قابل‌حمل استفاده می‌شود که انعطاف‌پذیری بیشتری در طرح‌ها ایجاد می‌کند.

با ورود به دوران مدرن، نوآوری در تکنیک‌های بافندگی به‌ویژه در استفاده از مواد جدید مانند نخ‌های مصنوعی و رنگ‌های شیمیایی، سرعت تولید و تنوع طرح‌ها را افزایش داده است. همچنین، دستگاه‌های بافندگی نیمه‌اتوماتیک و تمام‌اتوماتیک برای تولید فرش‌های ماشینی معرفی شدند که امکان تولید انبوه را فراهم کردند. با این حال، فرش دستباف همچنان جایگاه خاص خود را حفظ کرده و با استفاده از فناوری‌های مدرن مانند طراحی دیجیتال نقشه فرش، کیفیت و دقت در بافت به سطح بالاتری رسیده است.

این تلفیق سنت و نوآوری باعث شده فرش ایرانی نه‌تنها میراثی فرهنگی، بلکه محصولی جهانی و قابل رقابت در بازارهای بین‌المللی باشد.

آشنایی با فرش‌های شاهکار ایرانی

فرش‌های شاهکار ایرانی، نماد اوج هنر و فرهنگ ایران در طول تاریخ، به عنوان میراثی ماندگار شناخته می‌شوند. این آثار هنری به خاطر طراحی‌های پیچیده، رنگرزی طبیعی و تکنیک‌های بافندگی ظریف، در سطح جهانی بی‌نظیر هستند. یکی از بارزترین نمونه‌ها، فرش اردبیل است که در دوره صفوی بافته شده و به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و زیباترین قالی‌های جهان شناخته می‌شود. این فرش با نقشه لچک‌ترنج، کتیبه‌های مذهبی و ترکیب رنگ‌های گرم، نمونه‌ای استثنایی از هنر فرش‌بافی ایران به شمار می‌آید.

قالی کرمان نیز از جمله شاهکارهای بی‌نظیر است که با طرح‌های ظریف گل‌وبوته، نقش‌های هندسی و استفاده از رنگ‌های طبیعی، جایگاه ویژه‌ای در تاریخ فرش ایرانی دارد. قالی‌های کرمان به خاطر کیفیت بالا و طراحی‌های منحصربه‌فرد، در بسیاری از دربارهای شاهان ایرانی و خارجی مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

فرش باغی تبریز نیز یکی دیگر از شاهکارهای ایرانی است که با الهام از طرح باغ‌های ایرانی، نقوش درختان، گل‌ها و جریان آب را به تصویر می‌کشد. این فرش‌ها نمادی از تلفیق هنر و طبیعت در فرهنگ و تاریخچه فرش ایرانی هستند.این شاهکارها، علاوه بر زیبایی بصری، بیانگر تاریخ، هویت و هنر ایرانی بوده و جایگاه ایران را به‌عنوان پیشرو در صنعت فرش‌بافی جهان تثبیت کرده‌اند.